วัยเจริญพันธุ์ หรือตามภาษาที่นิยมใช้กันคือ “วัยแตกหนุ่มสาว” เป็นช่วงที่ร่างกายมีการเปลี่ยนแปลง ทั้งทางร่างกาย อารมณ์ และระบบฮอร์โมนต่าง ๆ จากเด็กเข้าสู่วัยผู้ใหญ่ เพื่อเตรียมความพร้อมสำหรับการสืบพันธุ์ สัญญาณที่บ่งบอกว่าร่างกายกําลังเข้าสู่ช่วงวัยเจริญพันธุ์นั้นมีความแตกต่างกันในเพศชายและเพศหญิง
โดยเฉลี่ยแล้ววัยเจริญพันธุ์ สำหรับเพศหญิงจะมีการเปลี่ยนแปลงเร็วกว่าเพศชาย โดยในเพศหญิงการเปลี่ยนแปลงจะเริ่มเมื่อเข้าสู่อายุประมาณ 8 ปีขึ้นไป สําหรับเพศชายการเปลี่ยนแปลงเข้าสู่วัยเจริญพันธุ์จะเริ่มช้ากว่าในเพศหญิงเล็กน้อย คือจะเริ่มมีการเปลี่ยนแปลงเมื่ออายุประมาณ 9 ปีขึ้นไป
การเปลี่ยนแปลงเมื่อก้าวเข้าสู่วัยเจริญพันธุ์ในเพศหญิงและเพศชายมีความแตกต่างกันได้แก่
การเปลี่ยนแปลงในช่วงเจริญพันธ์ุของเพศหญิง ร่างกายจะมีการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพที่เห็นได้ชัด เป็นช่วงเวลาที่ผู้หญิงสามารถในการตั้งครรภ์ได้ ซึ่งการเปลี่ยนแปลงเหล่านี้ถือเป็นเรื่องปกติ และเป็นสัญญาณบ่งบอกว่าร่างกายกำลังเติบโตพัฒนาไปสู่วัยผู้ใหญ่ โดยจะมีการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพที่เก็นได้ชัดเจนเลย คือ
- การเจริญเติบโตของเต้านม: เต้านมจะเริ่มมีขนาดใหญ่ขึ้น และมีรูปร่างที่ชัดเจนขึ้น
- การมีประจำเดือน: เป็นสัญญาณที่ชัดเจนที่สุดของการเข้าสู่วัยเจริญพันธุ์ โดยจะมีเลือดออกจากช่องคลอดเป็นประจำทุกเดือน
- การเจริญเติบโตของขน: จะมีขนขึ้นบริเวณอวัยวะเพศ รักแร้ และอาจมีขนขึ้นตามขาและแขน
- การเปลี่ยนแปลงรูปร่าง: สะโพกจะกว้างขึ้น เอวคอด และร่างกายจะมีส่วนเว้าส่วนโค้งมากขึ้น
- การเจริญเติบโตของอวัยวะเพศ: อวัยวะเพศจะมีขนาดใหญ่ขึ้น และมีสีเข้มขึ้น
- การเปลี่ยนแปลงของผิวหนัง: ผิวหนังอาจมีการเปลี่ยนแปลง เช่น มีสิว ผิวมัน หรือผิวแห้ง
- การเพิ่มขึ้นของความสูง: ในช่วงวัยเจริญพันธุ์ ผู้หญิงจะสูงขึ้นอย่างรวดเร็ว
- การเปลี่ยนแปลงของกลิ่นกาย: จะมีกลิ่นกายที่แรงขึ้น เนื่องจากต่อมเหงื่อทำงานมากขึ้น
การเปลี่ยนแปลงในช่วงเจริญพันธ์ุของเพศชาย จะเกี่ยวข้องกับการพัฒนาร่างกาย และระบบสืบพันธุ์ เด็กผู้ชายเข้าสู่วัยเจริญพันธุ์ ร่างกายจะมีการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพหลายอย่าง โดยเฉพาะอย่างยิ่งอวัยวะเพศ ซึ่งเป็นการเตรียมความพร้อมสำหรับการสืบพันธุ์ เกิดจากการกระตุ้นของฮอร์โมนเพศชายอย่างฮอร์โมนเทสโทสเตอโรน จึงส่งผลให้มีการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพที่เห็นได้ชัดเจนเลย คือ
- การเจริญเติบโตเรื่องส่วนสูง: จะมีความสูง และการเจริญเติบโตอย่างรวดเร็วในระยะเวลาไม่นาน
- เปลี่ยนแปลงด้านกล้ามเนื้อและกระดูก: มวลกล้ามเนื้อจะเพิ่มขึ้นทำให้ร่างกายแข็งแรงขึ้น รวมถึงกระดูกมีขนาดใหญ่ขึ้น โดยเฉพาะกระดูกไหล่ที่กว้างขึ้น
- การเปลี่ยนเรื่องเสียง: เนื่องจากการเจริญเติบโตของกล่องเสียงที่มีการขยายตัวของสายเสียง ทำให้เสียงแตกหนุ่มมากขึ้นจากวัยเด็ก เป็นโทนเสียงทุ้มต่ำ
- การเจริญเติบโตของขน: จะมีขนขึ้นบริเวณอวัยวะเพศ รักแร้ และส่วนอื่นๆ ของร่างกาย เช่น หน้าแข้ง หน้าอก
- การเจริญเติบโตของอัณฑะและองคชาติ: อัณฑะและองคชาติจะมีขนาดใหญ่ขึ้นอย่างเห็นได้ชัด และจะสามารถแข็งตัวได้เมื่อมีการกระตุ้นทางเพศ
- การหลั่งน้ำอสุจิ: เมื่อถึงวัยเจริญพันธุ์ เด็กชายจะมีการหลั่งน้ำอสุจิออกมาได้ ซึ่งเป็นสัญญาณบ่งบอกว่าอวัยวะสืบพันธุ์มีความพร้อมสำหรับการสืบพันธุ์
- การเปลี่ยนแปลงของกลิ่นกาย: จะมีกลิ่นกายที่แรงขึ้น เนื่องจากต่อมเหงื่อทำงานมากขึ้น
การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนเมื่อเริ่มเข้าสู่ช่วงวัยเจริญพันธุ์เกิดขึ้นทั้งในผู้หญิง และผู้ชาย
การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนมีจะผลต่อสมอง และระบบประสาททำให้มีการเปลี่ยนแปลงทางด้านอารมณ์ที่สังเกตุได้ชัดเจน ดังต่อไปนี้
1. ความแปรปรวนทางอารมณ์ จะมีอารมณ์เปลี่ยนแปลงได้ง่าย และรวดเร็ว โดยจะรู้สึกมีความสุขหรือเศร้าได้ภายในระยะเวลาสั้น ๆ รู้สึกอ่อนไหวมากขึ้นต่อสถานการณ์ต่าง ๆ หรือการแสดงทางอาร์มณ์ที่รุนแรง ซึ่งเกิดจากการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนเอสโตรเจน และโปรเจสเตอโรนนั่นเอง
2. ความเครียด และความวิตกกังวล การเปลี่ยนแปลงทางร่างกาย และสังคมอาจทำให้เกิดความเครียดหรือความวิตกกังวล โดยเฉพาะในเรื่องที่เกี่ยวข้องกับรูปร่าง รู้สึกไม่มั่นใจในตัวเอง และความสัมพันธ์กับเพื่อน การเรียนที่มีความคาดหวังจากตนเอง และผู้อื่นอาจเพิ่มความเครียด ทำให้เกิดความรู้สึกกดดันมากขึ้น
3. ความสนใจเรื่องความสัมพันธ์ เพศตรงข้าม จะเริ่มมีความรู้สึกต่อเพื่อนต่างเพศหรือเพศเดียวกันเพิ่มขึ้น ความรู้สึกทางเพศ และความต้องการทางเพศจะมีเปลี่ยนแปลงขึ้นเป็นส่วนหนึ่งของการเติบโตทางอารมณ์
4. การค้นหาตัวเอง เป็นช่วงเวลาที่เริ่มตั้งคำถามเกี่ยวกับตนเอง และพยายามค้นหาตัวเองทั้งทางเพศ เริ่มเรียนรู้ถึงเพศสภาพ ความชอบรสนิยมที่ต้องการจะเป็น และบทบาทในสังคมที่ต้องการ รวมถึงการอยากมีตัวตนในสังคมมากขึ้น
5. การพัฒนาทักษะการจัดการอารมณ์ แม้ว่าอารมณ์จะเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว แต่ในช่วงวัยเจริญพันธุ์สามารถพัฒนาทักษะในการจัดการ และควบคุมอารมณ์ตัวเองได้มากขึ้น อย่างการฝึกการผ่อนคลาย การสื่อสารอารมณ์อย่างเหมาะสมก็สามารถช่วยลดความเครียดได้
การดูแลตัวเองเมื่อเข้าสู่ช่วงวัยเจริญพันธุ์
ช่วงวัยเจริญพันธุ์เป็นช่วงเวลาที่ร่างกายมีการเปลี่ยนแปลงมากมาย การดูแลตัวเองให้ดีในช่วงนี้จึงเป็นสิ่งสำคัญ ไม่ว่าจะเป็นการกินอาหารตามโภชนการที่เหมาะสม ครบทั้ง 5 หมู่ หรือการดื่มน้ำให้เพียงพอ และการออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ อย่างน้อยวันละ 20 – 30 นาที
นอกจากนี้ต้องดูแลสุขภาพจิตให้แข็งแรง ดูแลสุขอนามัยอย่างสม่ำเสมอ รวมถึงการทำความสะอาดอวัยวะเพศที่ควรดูแลให้ถูกวิธี การมีความรู้เกี่ยวกับทางเพศ และวิธีป้องกันที่เหมาะสม เช่น วิธีใช้ถุงยางอนามัย วิธีใช้ยาคุมกำเนิด การฉีดวัคซีนป้องกันการติดเชื้อ เป็นต้น
วัยเจริญพันธุ์เป็นการเปลี่ยนแปลงที่ปกติ เมื่อเข้าสู่วัยนี้สามารถศึกษาเรียนรู้ หรือขอคำปรึกษาหากมีความผิดปกติเกิดขึ้น จากบุคคลที่เชี่ยวชาญไม่ว่าจะเป็นแพทย์ทั่วไป หรือแพทย์เฉพาะทาง สูติศาสตร์ หรือนักจิตวิทยา นักบำบัดจิต และพยาบาลหรือผู้ให้คำปรึกษาด้านสุขภาพทางด้านเพศ รวมถึงครูกับผู้ปกครอง คนในครอบครัวที่เป็นบุคคลใกล้ชิดก็สามารถปรึกษา และให้คำแนะนำได้เป็นอย่างดี
ทั้งนี้หลายคนอาจมีความกังวลในเรื่องวัยเจริญพันธุ์การมีพื้นฐานความรู้เบื้องต้น จะสามารถช่วยให้เข้าใจตนเองทั้งด้านร่างกาย อารมณ์จิตใจ และกระบวนการทำงานของร่างกายได้เป็นอย่างดี เพื่อสามารถผ่านช่วงวัยนี้ไปได้อย่างถูกสุขลักษณะ พร้อมเป็นผู้ใหญ่ที่มีสุขภาพแข็งแรงต่อไป
